Αρχαία Ελέα

Γενική άποψη οικισμού

Κοντά στο χωριό Χρυσαυγή του Νομού Θεσπρωτίας ,συναντούμε την αρχαία ακρόπολη της Ελέας. Πρόκειται για έναν από τους σημαντικότερους οικισμούς της περιοχής, στον οποίο είχε έδρα το θεσπρωτικό φύλο των Ελεατών.

Ιδρύθηκε περίπου το 350π.Χ. , την εποχή που στην ευρύτερη περιοχή εμφανίζονται οι πρώτοι μεγάλοι οργανωμένοι οικισμοί, όπως τα Γίτανα, η Ελίνα, η Φανοτή. Είναι η περίοδος που οι Θεσπρωτοί εγκαταλείπουν τον νομαδικό τρόπο ζωής και ασφαλίζονται πίσω από ισχυρά τείχη.

Για ένα διάστημα ο οικισμός αποτέλεσε την έδρα του Κοινού των Θεσπρωτών, έως περίπου το 330π.Χ. όταν η έδρα μεταφέρθηκε στα Γίτανα και γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη με εφαλτήριο τις εύφορες πεδιάδες γύρω από τον Αχέροντα ποταμό και μέχρι το Νεκρομαντείο και την Αμμουδιά.  Μάλιστα έφτασε σε σημείο να εκδίδει χάλκινα νομίσματα. Τα σύμβολα πάνω στα νομίσματα ήταν σχετικά με την Περσεφόνη και τον Άδη που υποδηλώνει την επιρροή του κοντινού Νεκρομαντείου στην καθημερινότητα, αλλά και ότι το Νεκρομαντείο βρισκόταν ίσως υπό κάποιας μορφής εποπτεία από τον οικισμό.  

Κατοικία

Λείψανα δημόσιου κτιρίου

Στωικό οικοδόμημα δίπλα από την αγορά

Η οχύρωση έχει διατηρηθεί σε αρκετά καλή κατάσταση σε μεγάλο τμήμα του οικισμού, φτάνοντας σε κάποια σημεία τα 7 μέτρα. Στο εσωτερικό διασώζεται μια κεντρική οδική αρτηρία που ένωνε τις δυο πύλες στα βόρεια και νότια και λείψανα ιδιωτικών οικιών, οικίες ευγενών, ωδείο, στοές, αγορά, θέατρο και άλλα δημόσια οικοδομήματα.

Τμήμα οχύρωσης και πύλη

Δυτική πύλη

Οι οικίες, μερικές από τις οποίες ήταν μεγέθους 160-250τμ., περιλάμβαναν αποθηκευτικούς χώρους αγροτικών προϊόντων, χώρους εργασίας και στις οικίες ευγενών έχουν βρεθεί πήλινοι λουτήρες.

Από τις ανασκαφικές έρευνες που διεξήχθησαν μέχρι το 2010, ήρθαν στο φως ημιυπόγειοι αποθηκευτικοί χώροι, ένας μικρός ναός και σημαντικά κινητά ευρήματα, όπως επιγραφές και νομίσματα του 4^ουαι. π.Χ. Τα νομίσματα δείχνουν εμπορικές συναλλαγές με όμορες περιοχές όπως η Λευκάδα. Ο μικρός ναός φαίνεται από τα ευρήματα να σχετίζεται με τη λατρεία θεότητας σχετική  με τη γονιμότητα και καρποφορία της γης.

Ο πληθυσμός εντός των τειχών έφτανε στους 3.000 κατοίκους, ενώ κατά τους ελληνιστικούς χρόνους ο οικισμός εξαπλώθηκε και εκτός των τειχών φτάνοντας τουλάχιστον τους 10.000 κατοίκους. Οι κύριες ασχολίες τους ήταν η γεωργία και η κτηνοτροφία και ιδιαίτερα ανεπτυγμένη ήταν η υφαντική και η παραγωγή κεραμικών.     

Σε κοντινή απόσταση στο χωριό Προκόπι, έχει βρεθεί σε τάφο πλήρης πολεμικός εξοπλισμός κάποιου ευγενή που περιλαμβάνει μπρούτζινο θώρακα, χρυσές πόρπες, ξίφος και το μοναδικό παγκοσμίως ασημένιο κράνος.

Νιπτήρας κ λουτήρας (μουσείο Ηγουμενίτσας)

Θώρακας και κράνος (μουσείο Ηγουμενίτσας)

Ο οικισμός είχε την ίδια κατάληξη με του περισσότερους ηπειρώτικους οικισμούς μετά την εκστρατεία των Ρωμαίων το 168-167π.Χ. ,που οδήγησε στην ισοπεδωτική καταστροφή του.